Crop insurance deposited महाराष्ट्र राज्यात सध्या गंभीर दुष्काळी परिस्थितीला सामोरे जावे लागत आहे. राज्यातील विविध भागांमध्ये सततच्या पावसाच्या खंडामुळे शेतकरी वर्गाला मोठ्या आर्थिक संकटाचा सामना करावा लागत आहे. या पार्श्वभूमीवर राज्य सरकारने महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलत दुष्काळ योजना जाहीर केली आहे. या लेखात आपण या योजनेचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत.
दुष्काळाची वस्तुस्थिती
राज्यातील ४३ तालुक्यांमध्ये सलग २१ दिवसांपेक्षा जास्त काळ पाऊस न पडल्यामुळे तीव्र दुष्काळी परिस्थिती निर्माण झाली आहे. या भागातील शेतकऱ्यांच्या खरीप हंगामातील पिकांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. पेरणीसाठी केलेला सर्व आर्थिक खर्च वाया गेल्यामुळे शेतकरी वर्ग आर्थिक संकटात सापडला आहे. राज्य सरकारने केलेल्या सर्वेक्षणातून ही बाब स्पष्टपणे समोर आली आहे.
सरकारची भूमिका आणि उपाययोजना
राज्य सरकारने या गंभीर परिस्थितीची दखल घेत तातडीने कृती आराखडा तयार केला आहे. दुष्काळग्रस्त भागातील शेतकऱ्यांना विविध स्वरूपात मदत करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. या मदतीमध्ये प्रामुख्याने खालील बाबींचा समावेश आहे:
१. विज बिल स्थगिती
- दुष्काळग्रस्त भागातील शेतकऱ्यांना विज बिलामध्ये सवलत
- बिल भरण्यास मुदतवाढ
- विज कनेक्शन तोडण्यास स्थगिती
२. पीक विमा योजना
- पीक विम्याची रक्कम त्वरित वितरण
- १० नोव्हेंबरपर्यंत शेतकऱ्यांच्या खात्यात रक्कम जमा
- विमा कंपन्यांशी समन्वय साधून प्रक्रिया जलद
३. विशेष आर्थिक पॅकेज
- दुष्काळग्रस्त ४३ तालुक्यांसाठी विशेष आर्थिक मदत
- शेतकऱ्यांना थेट लाभ हस्तांतरण
- कृषी विभागामार्फत विशेष योजनांची अंमलबजावणी
राज्य सरकारने दुष्काळग्रस्त भागांमध्ये सखोल सर्वेक्षण सुरू केले आहे. या सर्वेक्षणाचे प्रमुख मुद्दे:
- नुकसानीचे प्रमाण निश्चित करणे
- प्रभावित शेतकऱ्यांची संख्या ठरवणे
- मदतीचे स्वरूप आणि व्याप्ती निश्चित करणे
- योजनांची प्रभावी अंमलबजावणी सुनिश्चित करणे
कृषिमंत्र्यांची भूमिका
महाराष्ट्राचे कृषिमंत्री धनंजय मुंडे यांनी या संपूर्ण प्रक्रियेवर बारीक लक्ष ठेवले आहे. त्यांनी दिलेल्या आश्वासनानुसार:
- दिवाळीपूर्वी शेतकऱ्यांना मदत मिळणार
- पीक विम्याची रक्कम १० नोव्हेंबरपर्यंत वितरित होणार
- योजनांच्या अंमलबजावणीचे सातत्याने परीक्षण
राज्य सरकार केवळ तात्पुरत्या स्वरूपाच्या उपाययोजना न करता दीर्घकालीन उपायांवरही भर देत आहे:
१. जलसंधारण
- पाणी साठवण क्षमता वाढवणे
- जलस्रोतांचे बळकटीकरण
- पाणी व्यवस्थापन प्रणालीत सुधारणा
२. शेती विकास
- सूक्ष्म सिंचन पद्धतींचा विकास
- दुष्काळ प्रतिरोधक पिकांचा प्रसार
- आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा वापर
३. आर्थिक सक्षमीकरण
- शेतकऱ्यांना कर्जमाफी
- व्याजदरात सवलत
- कृषी विषयक प्रशिक्षण
महाराष्ट्र राज्यातील दुष्काळ परिस्थिती गंभीर असली तरी राज्य सरकारने उचललेली पावले आशादायक आहेत. विशेषतः ४३ तालुक्यांमधील शेतकऱ्यांना दिलासा देण्यासाठी जाहीर केलेल्या विविध योजना महत्त्वपूर्ण ठरणार आहेत. या योजनांची योग्य अंमलबजावणी झाल्यास शेतकऱ्यांना निश्चितच दिलासा मिळेल. मात्र, दीर्घकालीन दृष्टीने दुष्काळ निवारणासाठी अधिक ठोस पावले उचलण्याची गरज आहे.